وزارت نیرو

      آغاز تشکیل وزارت آب و برق (که بعدها به وزارت نیرو  تغییر نام و وظیفه پیدا کرد) از اولین نظام نامه موسسه برق تهران مصوب بیست و پنجم مهر ماه ۱۳۱۵ که به منظور برق رسانی به منازل و معابر شهر تهران تاسیس شده بود؛ و قانون اجازه تاسیس بنگاه آبیاری مصوب بیست و نه اردیبهشت سال ۱۳۲۲ که وظیفه اش توسعه و اصلاح امور آبیاری کشور بود؛ به وجود آمد. وضعیت‌ ساختار اداري‌ دولت‌ پس‌ از مشروطه‌ تا سال ۱۳۴۲ كه‌ وزارت‌ آب‌ و برق‌ تأسیس‌شد،  همیشه‌ بگونه‌اي‌ بوده‌ كه‌ ضرورت‌ تمركز مربوط به‌ امور آب‌ و برق و انرژی‌ در یك‌ مجموعه‌ منسجم ‌احساس‌ مي‌شد. ‌به وجود آمدن تاسیسات سدهای مخزنی در نقاط مختلف کشور (لار، لتیان، درودزن، زرینه رود، و...) قانون اجرای انتقال برق ازطریق خطوط هوایی(۲/۳/۱۳۳۹)و وجود  چندین‌ دستگاه‌ كه‌ متكفل‌ مسئله‌ آب رسانی و برق رسانی ‌بوده‌اند نیز هیچگاه ‌راهگشاي‌ حل‌ معضلات‌ جامعه‌ نبوده‌ است‌. بنابراین، دیدگاه هاي‌ جدیدي‌ که‌ دخالت‌ مؤثرتر دولت در امور زیربنایی در بخش های آب، برق و انرژی را ضروری می دانست؛ همچنان‌ سبب‌ بوجود آمدن‌ طیف‌ وسیعي‌ از دستگاههاي‌ اجرایي‌ موازی و مشترك‌ گردید كه‌ به‌ نحوي‌ به‌ مسئله‌ تامین برق وآب (آشامیدنی،کشاورزی و سایر مصارف) مشغول بودند. اما مشکل اساسی این بود که این دستگاه ها از نظام و انسجام و هماهنگی خاصی برخوردار نبودند. به همین دلیل این معضل دولتمردان را برآن داشت تا با تاسیس یک سازمان که بتواند وظایف ارایه خدمات آب و برق را درسراسر کشور برعهده بگیرد؛ موافقت کنند و همین تفكر در نهایت منجر به‌تأسیس‌ «وزارت‌ آب‌ و برق»‌ شد.    

     لایحه قانون تاسیس وزارت آب وبرق مصوب بیست وششم اسفند ۱۳۴۲ در واقع نقطه پایانی به تمامی سرگردان هایی بود که هم مصرف کنندگان آب و برق داشتند و هم شرکت هایی که دراین زمینه فعالیت می کردند.

بر اساس این مصوبه وظایف اصلی این وزرات خانه عبارت بودنداز:

الف- نظارت بر منابع آب کشور و اجرای طرح های تامین آب و انتقال آنها به مراکز مصرف
ب- نظارت بر نحوه جاری شدن فاضلاب شهرها و واحد های صنعتی
ج- اجرای طرح های انتقال و توزیع برق درقالب ایجاد شرکت های برق منطقه ای و نظارت بر نحوه استفاده از برق

     «وزارت آب وبرق» از سازمان آب تهران، بنگاه برق تهران، بنگاه مستقل آبیاری، اداره کل لوله کشی آب تهران، آب و برق خوزستان، آب و برق کرج و اداره حفاظت از تاسیسات سدهای لار و لتیان و یا سایرسازمان های دولتی که برای احداث و بهره برداری از سدها و منابع آب وبرق کشور به وجود آمده بودند؛ تشکیل شد. به این وسیله هم مصرف کنندگان آب و برق و هم شرکتها و سازمانهای متولی این دو صنعت صاحب یک وزارت خانه  با شرح وظایف مشخص شدند.

     با تصویب قانون ایجاد «سازمان برق ایران» (مصوب ۱۹/ ۴ / ۱۳۴۶) وزارت آب و برق موظف به تشکیل شرکتهای برق منطقه ای جهت اجرای طرح های برق رسانی به سراسر کشور شد. همچنین تصویب قانون تاسیس «شرکت های بهره برداری از اراضی زیر سدها» در سراسر کشور در تاریخ ۳۰/۲/۱۳۴۷ وظایف وزارت آب و برق روز به روز کامل تر و مشخص تر می شد. پس از ایجاد «سازمان انرژی اتمی ایران» ،  قرارشد وظیفه  مطالعه و به کار گیری سایر انرژی های تجدید پذیر به وزارت آب و برق داده شود و به همین دلیل مقدمات تشکیل وزارت نیرو برای انجام کلیه امور مربوط به آب وبرق و انرژی های تجدیدپذیر به وجود آمد.

     قانون تاسیس «وزارت نیرو» در بیست و هشتم بهمن ۱۳۵۳ به تصویب رسید که هدف آن حداکثر استفاده ازمنابع انرژی و آب کشور و همچنین تهیه و تامین انرژی و آب برای انواع مصارف عمومی شهروندان عنوان شد.

     وظایف اساسی وزارت نیرو نوع گسترده و همه جانبه ای از وظایف وزارت آب وبرق پیشین بود. ازجمله مهم ترین این وظایف که در قانون تاسیس به آنها اشاره شده است؛ عبارتنداز:
الف- مطالعه و تحقیق درباره انواع انرژی و تعیین سیاست ها و اجرای برنامه های انرژی
ب‌- سیاستگذاری، هماهنگی، نظارت وبهره برداری از شرکتها و موسساتی که وظیفه تولید، انتقال و توزیع انرژی درسراسر کشور را به عهده دارند.
ج- مطالعه و شناخت منابع آب کشور و بهره برداری از آنها
د- احداث نیروگاههای برق و تاسیسات  تصفیه و آبرسانی در تمام نقاط کشور
ه- ساخت و تولید انواع کالاهای آب و برق

     با تاسیس وزارت نیرو تمامی اختیارات وزارت آب وبرق به وزارت نیرو منتقل شد و حتی بر اساس ماده ۹ این قانون سازمان انرژی اتمی ایران از سازمانهای زیرمجموعه وزارت نیرو محسوب شد و در اصلاح ماده ۱ قانون وزارت نیرو در بیستم اردیبهشت ۱۳۵۷ ، احداث، تکمیل و بهره برداری از نیروگاههای اتمی نیز از وظایف اصلی وزارت نیرو تلقی شد. براساس ماده ۸ این قانون شرکت ملی نفت ایران نیز موظف شد که برنامه های تولید، پالایش و توزیع نفت و گاز را دراختیار وزارت نیرو قرار دهد. هرچند پس از پیروزی انقلاب اسلامی و توجه به توسعه و ضرورت استفاده  گسترده ازانرژی اتمی، «سازمان انرژی اتمی» مستقل و از وزارت نیرو منفک شد.

     درادامه تکمیل وظایف وزارت نیرو در بیست ونهم تیرماه ۱۳۵۴ قانون تشکیل «شرکت های تامین و توزیع آب و تاسیسات آب وفاضلاب شهرها» به تصویب رسید. بر اساس این قانون ایجاد شبکه های جمع آوری و دفع فاضلاب نیز با همکاری شهرداری ها یا بخش خصوصی برعهده وزارت نیرو گذاشته شد.

     با وقوع انقلاب اسلامی ایران وتشکیل «شواری انقلاب جمهوری اسلامی ایران» ، با تصویب لایحه قانونی راجع به تغییرات وظایف وزارت نیرو مصوب بیست و یکم تیرماه ۱۳۵۹ بخشی از وظایف وزارت نیرو به سایرسازمانها یا وزارت خانه ها منتقل شد. براساس این لایحه تامین و توزیع آب آشامیدنی شهرها به استانداری و شهرداری ها منتقل شد. ادارات آبیاری و تشکیلات مربوط به آنها نیز به وزارت کشاورزی و عمران روستایی واگذار شد. بدین ترتیب یک بار دیگر وظایف وزارت نیرو دست خوش تغییر وتحول شد.

     ایران یکی از کشورهایی است که از لحاظ موقعیت جغرافیایی در منطقه خشک و نیم خشک کره زمین قرارگرفته است، به همین دلیل موضوع آب همواره مورد توجه افکار عمومی قرار گرفته و نبود قانون مشخصی دراین زمینه موجب بروز مشکلات حقوقی می شد. با تصویب قانون توزیع عادلانه آب درتاریخ شانزدهم اسفند ۱۳۶۱حدود و اختیارات یکی از اساسی ترین وظایف وزارت نیرو که همواره با چالش عمومی روبرو بود، تعیین و مشخص شد. این قانون در پنج فصل و۵۲ ماده و۲۷ تبصره، وضعیت چگونگی حفاظت و بهره برداری از منابع آب و حتی فاضلاب را تشریح و هدفمند کرد. درهمین راستا نیز قانون تشکیل کمیته بزرگ سدهای بزرگ و کمیته ملی آبیاری و زهکشی با هدف تسهیل عضویت در کمیسیون های بین المللی و انجام مطالعات علمی در این زمینه در سوم تیرماه ۱۳۶۶ به تصویب رسید.

     با پایان یافتن جنگ هشت ساله تحمیلی عراق بر علیه کشور ایران بازسازی و اجرای طرح های عمرانی شدت بیشتری گرفت و دولت و مجلس شورای اسلامی نیز توجه خود را به تصویب قوانین و اجرای طرح های عمرانی معطوف داشتند. وضعیت بهداشت محیط شهرها والزام و ضرورت جمع آوری، انتقال و ساماندهی فاضلاب و تاسیسات آب رسانی شهرها و واحدهای صنعتی، مقدمات تصویب قوانینی را دراین زمینه به وجود آورد. برهمین اساس قانون تشکیل «شرکت های آب وفاضلاب» درتاریخ چهارم اسفند ۱۳۶۹ تصویب و ابلاغ شد. براساس این قانون ایجاد وبهره برداری از شبکه های توزیع آب شهری وجمع آوری وانتقال وتصفیه فاضلاب شهرها برعهده شرکت های مستقلی با عنوان شرکت های آب وفاضلاب استانی که زیر نظر وزارت نیرو انجام وظیفه می کنند؛ گذاشته شد.

     بخشی از امورات عمرانی مربوط آبرسانی روستا ها وجمع آوری و دفع فاضلاب های روستایی هنوز تا این تاریخ دراختیار وزارت نیرو قرار نگرفته بود و کماکان برعهده وزارت جهاد سازندگی بود. به منظور یکپارچه سازی وظایف و واگذاری کلیه خدمات آب و برق به مردم ایران، بنا به تصویب هیئت وزیران در مردادماه ۱۳۸۱ وظایف آب وفاضلاب های روستایی نیز به وزارت نیرو واگذار شد. همچنین برق رسانی به روستاها نیز برعهده وزارت نیرو گذاشته شد.

     به این وسیله کلیه وظایف تامین وآبرسانی به شهرها و روستاها، ایجاد شبکه ها وتصفیه خانه های فاضلاب شهری و روستایی و تامین وتوزیع برق به شهرها و روستاها، ومطالعه واستفاده از انرژی های تجدید پذیر ازجمله اساسی ترین وظایف وزارت نیرو است که هم اکنون در حال انجام است.

     توسعه جمعیت، تکثر شهرها و لزوم توجه به تجهیز روستاها از یکسو و تحولات و تغییرات شتابنده فن آوری از سویی دیگر موجب می شود که ساختار سازمانی دولت و به تبع آن وزارت خانه ها در دوره های متوالی دستخوش تغییرات شود. اما وزارت نیرو درگذر زمان تا سال ۱۳۸۶ وظایف و ماموریت هایی را دارد که دراین متن به آنها اشاره شده است.